T.C.
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
İSTANBUL TIP FAKÜLTESİ
KONU:
EGZERSİZDE
KARDİYOVASKÜLER SİSTEM
__________________________________
HAZIRLAYAN:
EGEMEN CENGİZ
İSTANBUL TIP FAKÜLTESİ
________________________
EGZERSİZ ve KARDİYOVASKÜLER SİSTEM
Egzersiz kardiyovasküler sistem, solunum sistemi ve iskelet-kas sisteminin birlikte gerçekleştirdiği bir etkinliktir. İnsan organizması bu egzersizi yapmaya uygun biçimdedir.
Kardiyovasküler sistem elemanlarına santral ve periferik olarak kısaca göz atarsak;
Santral Dolaşım
1-kardiyak output
2-arteryel kan akımı
3-hemoglobin derişimi
Periferik Dolaşım
1-egzersize katılmayan bölgelere akım
2-kas kan akımı
3-kas kapiller yoğunluğu
4-O2 difüzyonu
5-oksijen değişimi
(2)
*Cinsiyet ve antrenman miktarından etkilenmez
*CaO2değişmez
*CvO2hiperbolik azalır
*Ca-CvO2hiperbolik artar
*5-6L/d CO --> 1L/d VO2
Egzersizde CO&VO2 lineer artışının nedenleri
1. Sino-atriyal nod’da erken fazda parasempatik uyarı, daha sonra sempatik aktivite
►KVH artışı
2. SV (Stroke volume) artışı
(periferden gelen kan miktarının artması, antrenmanlı bireylerde daha yüksek)
Egzersizdeki yoğunluğun kardiyovasküler etkileri
► CO artışı:
►Kanın kaslara reditribüsyonu
►Kas dolaşımında lokal vazodilatasyon
► Mekanizma?
► Lokal K, H, PO2, osmolarire, ısı, katekolamin, NO artışı
► Vasküler sistemde “driving” basınç artışı
► Sistemik kan basıncı artışı
►Sempatik inervasyon
►Lokal vasküler direnç artışı
Yine egzersiz ve kardiyovasküler sistemle alakalı olarak oksijen nabzını incelersek;
İlk olarak 1914’te Henderson ve Prince tarafından ortaya atılmıştır.
*Kalbin sistoldeki bir vurumuyla çıkan kan miktarına isabet eden oksijen tüketimi miktarına oksijen nabzı denir
*Bir dakikada absorbe edilen oksijenin o sıradaki nabız sayısına bölünmesiyle elde edilir
Oksijen nabzı ile iş yükü arasındaki ilişki incelenirse aynı işi yapan antrenmanlı bireyin antrenmansıza göre daha yüksek oksijen nabzına sahip olduğu görülecektir.
Egzersizin KVS e etkisi,
•Akut etki;
–Tek bir egzersize verilen cevap,
•Kronik etki;
–Bir süre yapılan düzenli egzersizler ile gerek egzersiz anında gerekse istirahatta KVS de görülen değişiklikler ve kazanılan kalıcı özellikler,
–Kronik uyum veya cevap olarak ta isimlendirilir.
KVS in egzersize cevap verme yolları
Egzersiz ile KVS de iki ana değişiklik oluşur.
1.Kardiyak output artışı
2.Kan akımının, kan dağılımının yeniden düzenlenmesi
Kardiyak output
•1 dakikada kalpten pompalanan kan miktarı.
Kardiyak Outputa etki eden faktörler?
•Kalp atım hızı
•Atım hacmi
(1)
Kardiyak Outputun Düzenlenmesi:
•Konun hesaplanmasındaki faktörlerde de görüleceği gibi Kalp atım hızı(KAH) ve Atım hacminden(AH) herhangi birisinin veyaikisinin birden değişmesiyle KO değişebilmektedir.
•KAH ve AH ise kişinin içinde bulunduğu fizyolojik duruma göredeğişebilmektedir.
KAH nın Kontrolü:
•Normal KAH, Sinoatriyal (SA) nodunda oluşan potansiyeller tarafından düzenlenir.
•SA nodu dolayısıyla da KAH otonom sinir sisteminin ve bazı hormonların kontrolü altındadır.
•Sempatik stimülasyon KAH ı artırırken parasempatik uyarılma yavaşlatır.
•Az da olsa ayrıca kan ısısı, pH, iyon konsantrasyonları, hormonlar, sinirlilik, ağrı, egzersiz, ateş gibi otonomik kontrolün dışındaki faktörlerinde KAH üzerine etkileri vardır.
KAH artışına egzersizin etkisi:
•Egzersiz başlangıcından hemen önce veya egzersiz başlar başlamaz sempatik nöro-hümoral etkiyle KAH istirahat düzeyinin üzerine çıkar.
•Bu emosyenel KAH artışını egzersize bağlı artış takip eder.
*Aynı O2 tüketimini gerektiren bir iş kolla yapılırsa bacaklarla yapılana oranla KAH daha fazla artırır.
KAH artışına egzersiz tipinin etkisi:
•Sürat koşularında en fazla,
•Halter ve fırlatma sporlarında en az,
•Dayanıklılık sporlarında ise ikisinin arasında artışlar gözlenir.
Kardiyak outputa etki eden faktörlerden kalp atım hızını inceledik şimdi bir diğer faktör olan atım hacmine bakalım:
Atım hacmi (AH)
•Atım hacmi (stroke volume) her bir ventriküler kasılmada(her bir kalp atımında) pompalanan kan miktarıdır.
•Atım hacmi diyastol sonu hacim(doluş hacmi) ile sistol sonu hacim(boşalma hacmi) arasındaki farktır.
•Bu durumda;
Atım Hacmi= diyastol sonu hacim - sistol sonu hacimdir.
•Egzersizde AH artar, artışa her iki parametre de katkıda bulunur.
Atım hacmi 3 faktöre bağlı olarak değişir
–Sistolün başlangıcında ventrikülün içerdiği kan miktarı (diyastolsonu volüm) - venöz dönüş
–Ventriküllerin kasılma gücü (sistol sonu volüm)
–Ortalama aortik basınç.
Bunlardan birinci pozitif etki gösterirken ikinci ve üçüncüler negatif etki göstermektedir.
Kardiyovasküler sistemin egzersize cevap verme yollarından bir diğeri ise (birinci cevap kardiyak output yani KO idi) kan akımının, kan dağılımının yeniden düzenlenmesidir.
Kan akımının yeniden ayarlanması
•Egzersizde dokuların ihtiyacına göre kalpten çıkan kan, inaktif dokulardan alınır ve aktif olan dokulara yönlendirilir.
•En belirgin değişiklik iskelet kaslarında görülür.
–Dinlenimde KO’nun % 15–20 sini alan kaslar egzersizde % 85 ini alırlar.
· Kanda da egzersiz metabolizmasına bağlı olarak birçok değişiklik meydana gelir(oksijen, karbondioksit, pH gibi)
Kardiyovasküler (kalp-damar) sistemde oluşan değişiklikleri bir özetlersek;
•Antrenman sonucu kardiyovasküler sistemde birçok adaptasyon oluşur.
•Bunlar,
–kalbin hacmi,
–kalbin atım volümü-hacmi (stroke volüm),
–kalp atım sayısı,
–kalbin dakika atım volümü-hacmi (kardiyak output veya kardiyak debi),
–kan akımı, kan basıncı ve kan miktarında olan değişiklikler olarak tanımlanabilir.
Kalbin büyüklüğünün artması
•Sporcularda kalbin büyüklüğü (hacmi) sporcu olmayanlara göre daha fazladır.
•Bu büyüme haline "dilatasyon“ ya da “hipertrofi” denir.
•Kalp odacıklarının büyümesi ile kalbin içerisine alabildiği kan miktarı ve her bir atımda pompalayabildiği kan miktarı (kalp atım volümü veya stroke volüm) artar.
•Bu nedenle bir dakikada pompalayabildiği kan miktarı da (kalbin dakika atım volümü veya kardiyak output veya kardiyak debi) artar.
•İyi antrene edilmiş sporcularda kalbin egzersiz sırasında pompaladığı kan miktarı, dakikada 35–40 litreye kadar çıkabilir.
Kalp atım sayısı
•Antrenman düzeyi ilerledikçe, sporcunun istirahat ve egzersiz sırasındaki kalp atım sayısında azalma görülür.
•Kalp atım sayısı, istirahat ve egzersiz sırasında kalbin ne kadar çalıştığının bir göstergesi olarak değerlendirilir.
•Çalışan kasların istirahat halindeki kaslara oranla daha fazla O2ihtiyacı vardır.
•Bu nedenle, kalp egzersiz sırasında daha fazla çalışır ve kaslara daha fazla kan gönderir.
•Kalbin kendisinin tükettiği O2miktarı da, kalbin kasılma sayısı ile direkt ilişkilidir.
•Kalp daha fazla çalıştığında, daha fazla O2gereksinimi duyar.
Kardiyak debi
•Kalbin bir dakikada pompaladığı kan miktarı veya kardiyak output.
•Kardiyak output veya kardiyak debi, kalbin bir dakikada vücuda pompalayabildiği kan miktarıdır.
•Bu da atım volümü ve kalp atım sayısının bir sonucudur.
•Dayanıklılık antrenmanları sonrasında atım volümü artar ve kalp atım sayısı ise azalır.
Daha fazla kapiller daha etkili metabolik değişim demek:
•Antrenmanlı kişilerin daha fazla kılcal damara sahip olması, çalışan kas lifleri ile kan arasında gazların, ısının, atık maddelerin ve besinlerin değişiminin daha rahat ve mükemmel şekilde yapılmasına olanak sağlar.
•Her bir kas lifini çevreleyen kılcal damar sayısı, kas lifinin çapı veya büyüklüğü ve kas lifi tipi veya kas lifi başına düşen mitokondri sayısı olmak üzere iki faktöre bağlıdır.
•Kas lifinin çapı ne kadar büyükse, onu çevreleyen kılcal damar sayısı da o kadar fazladır.
Kan basıncında meydana gelen değişiklikler:
•Antrenman sonucunda aynı iş yükündeki kan basıncı antrenman öncesine oranla daha düşüktür.
•Bunun yanı sıra, sınırda veya orta derecede hipertansiyonu (yüksek kan basıncı) olan kişilerde de antrenmanla istirahat diyastolik ve sistolik kan basıncında önemli düşmeler görülmüştür.
–Sistolik 10 mmHg
–Diyastolik 8 mmHg
•Dirençli egzersizler ağır yükler kaldırılırken sistolik ve diyastolik basınçlarda büyük artışlara yol açabilirken, bu yüklerle sürekli çalışma dinlenim kan basıncında yükselmelere yol açmaz.
•Hipertansiyon haltercilerde ve güç, kuvvet sporu yapanlarda yaygın değildir.
•Kardiyovasküler sistem dirençli çalışmaya dinlenim kan basıncını düşürerek yanıt verir.
***
Kaynaklar:
1) Erk, M. , Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Göğüs Hast. AD, 2008
2) Koz, M. , Ankara Üniversitesi Beden Eğitimi ve Yüksekokulu, 2009
Kayıtlar
